Niet alleen bij het Nederlandse Herseninstituut, maar over de hele wereld voeren wetenschappers onderzoek uit naar de werking van de hersenen en hersenaandoeningen. Veel hersenonderzoekers maken hierbij gebruik van hersenweefsel van de Nederlandse Hersenbank. Daar worden hersenen van donoren bewaard en ter beschikking gesteld aan hersenonderzoekers in wel 25 landen. Voor goed onderzoek heb je niet alleen hersenweefsel nodig van mensen die bij overlijden aan een hersenziekte leden. Onderzoekers hebben ook controlemateriaal nodig: hersenweefsel van mensen, die bij overlijden géén diagnose van een hersenziekte hadden.
Nieske Brouwer* werkt als onderzoeker bij het UMCG regelmatig met hersenweefsel. Zij weet als geen ander hoe belangrijk het controle weefsel is. Ze is nog kerngezond, maar heeft zich toch geregistreerd als toekomstig hersendonor. Natuurlijk hoopt ze wel dat het nog heel lang zal duren voordat haar hersenen gebruikt kunnen worden.
Hersendonoren zijn noodzakelijk voor onderzoek naar o.a. alzheimer, MS, depressie en schizofrenie
De ziekte van Alzheimer, Multiple Sclerose (MS) en Parkinson vinden hun oorzaak in de hersenen. Maar dit geldt ook voor ziektebeelden als schizofrenie, depressie en slapeloosheid.
Volgens wetenschappers kunnen microglia een rol spelen bij hersenaandoeningen. Dit zijn de lokale afweercellen en afvalverwerkers in het brein. Net als andere afweercellen in ons lichaam, komen deze cellen in actie als vreemde indringers (virussen, bacteriën, parasieten) ons brein binnendringen. Maar soms slaan deze microglia zelf op hol. Nieske en haar collega’s onderzoeken de rol van deze afweercellen bij ziektes als MS en de ziekte van Alzheimer.
Daarom wil Nieske straks hersendonor zijn
Vijf jaar geleden meldde Nieske zichzelf aan als hersendonor. “In die tijd kregen we bijna wekelijks hersenweefsel van de Nederlandse Hersenbank binnen. Ik zag hoe belangrijk dat is voor het onderzoek. Ik weet met hoeveel respect er met het hersenweefsel wordt omgegaan. Elk stukje kan maar één keer gebruikt worden. Iedere wetenschapper realiseert zich hoe kostbaar een stukje weefsel is en hoeveel het kan opleveren in de zoektocht naar de uiteindelijke oplossing van hersenaandoeningen. Ik heb geen enkele twijfel over de zorgvuldige procedure die aan donatie voorafgaat. Ook het idee dat mijn lichaam daarna naar mijn familie gaat, maakt de keuze voor mij makkelijker. Zij kunnen op dezelfde manier van mij afscheid nemen, zoals dat kan van iedere andere overledene. Ik hoop natuurlijk wel dat ik tegen die tijd ook nog behoor tot de groep controledonoren”.
Heel veel hersenweefsel nodig
Nieske legt uit: “Mensen verschillen heel erg van elkaar en hersenen van mensen verschillen ook. Man of vrouw, jong of oud, ziek of gezond – het zijn allemaal factoren waar je rekening mee moet houden. Voordat je conclusies kunt trekken, moet je het hersenweefsel van heel veel verschillende donoren onderzoeken. Het gaat daarbij dus niet alleen om de hersenen van patiënten. Je moet deze natuurlijk kunnen vergelijken met ’controle hersenen’: in ons geval hersenen van mensen zonder de diagnose MS.”
Zorgvuldigheid en snelheid zijn van groot belang
Het is belangrijk dat het hersenweefsel nog zo veel mogelijk lijkt op levende hersenen. Dat geeft het beste resultaat bij het onderzoek. Daarvoor is het nodig dat de hersenen zo snel mogelijk nadat een donor is overleden, worden uitgenomen. Vandaar dat bij de Nederlandse Hersenbank dag en nacht een team klaar staat om dit te doen. Bij de Hersenbank wordt veel hersenweefsel direct ingevroren. Zo kan het langdurig bewaard worden en over de hele wereld worden verstuurd. In Groningen krijgen ze echter zelfs weefsel nog vóór dat het is ingevroren, dus direct nadat het door de Nederlandse Hersenbank is uitgenomen. Dit betekent dat Nieske en haar collega’s regelmatig midden in de nacht worden ingeschakeld om aan de slag te gaan.
Onderzoek naar hersenaandoeningen in laboratorium
Wetenschappers hebben bepaalde theorieën over vragen als: wat gebeurt er in de hersenen? Waardoor wordt een hersenziekte veroorzaakt? In het laboratorium worden deze theorieën met behulp van verschillende methoden onderzocht. Door het uitvoeren van verschillende proeven in een kweekschaaltje of via dierproeven komen we steeds meer te weten over de oorsprong of ontwikkeling van bepaalde hersenaandoeningen. Het gebruik van menselijk hersenweefsel is onmisbaar. Dat geeft pas echt inzicht hoe het bij de mens werkt.
De toekomst
Wetenschappers van over de hele wereld zijn nu vooral nog bezig met het ontrafelen van oorzaak en gevolg van hersenziektes. Onderzoek met hersenweefsel van de Nederlandse Hersenbank is onmisbaar als basis voor het ontwikkelen van medicijnen of andere therapieën. Daarmee hopen we natuurlijk in de toekomst deze ziekten te kunnen genezen of nog beter: voorkomen. Er is nog een lange weg te gaan.
Word hersenvriend
Hersenonderzoek is kostbaar. Dit geldt ook voor het uitnemen, verwerken en bewaren van hersenweefsel. Van de totale jaarlijkse kosten, ontvangt de Nederlandse Hersenbank 20% structureel van de KNAW (Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, waar de Hersenbank onderdeel van is). Voor de overige 80% is de Hersenbank dus afhankelijk van inkomsten via andere wegen, zoals giften. Word ook Hersenvriend. Dit kan door een eenmalige gift of een schenking. U kunt ons ook opnemen in uw testament wat fiscaal voordelig is vanwege onze ANBI status. Help onderzoek mogelijk maken, zodat in de nabije toekomst een oplossing of een betere therapie wordt gevonden voor ziektes als alzheimer, MS en parkinson maar ook depresssie en schizofrenie.
*Nieske Brouwer is in het Universitair Medisch Centrum Groningen werkzaam bij de afdeling Biomedische Wetenschappen van Cellen & Systemen (BSCS), sectie Moleculaire Neurobiologie. Daarnaast is ze Centrum Coördinator van het MS Centrum Noord Nederland.
Tekst en beeld: Annette Kolkman fotosentekst.nl
